(opracowano na podstawie:
- Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020).
Dochody i wydatki gospodarstw domowych
Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na jedną osobę w gospodarstwie domowym na Podkarpaciu w 2019 roku wyniósł 1471,49 zł, i był o 347,65 zł niższy niż przeciętnie w kraju (1819,14 zł). Dochód rozporządzalny na jedną osobę w gospodarstwie domowym osiągany na Podkarpaciu był najniższy w Polsce zarówno w 2019 r., jak i w 2016 r. W porównaniu z 2016 r. przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na jedną osobę w gospodarstwie domowym na Podkarpaciu wzrósł o 337,39 zł (o 29,7%). W kraju w tym samym okresie wzrósł o 344,58 zł (o 23,4%). Najwyższym dochodem rozporządzalnym w 2019 r., podobnie jak w 2016 r., charakteryzowały się gospodarstwa domowe z województw mazowieckiego – 2108,01 zł i dolnośląskiego – 1955,20 zł
Mapa. Dochód rozporządzalny na jedną osobę w gospodarstwie domowym według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.87.
Przeciętne miesięczne wydatki na 1 osobę w województwie podkarpackim w 2019 r. wynosiły 1015,69 zł, w kraju wydatki były wyższe o 236,04 zł. Pod względem wysokości wydatków na 1 osobę jedynie w województwie warmińsko-mazurskim były niższe niż na Podkarpaciu.
W porównaniu z 2016 r. przeciętne miesięczne wydatki na 1 osobę wzrosły na Podkarpaciu o 113,51 zł (o 12,6%), a w kraju o 120,09 zł (o 10,6%).
Mapa. Wydatki gospodarstw domowych na jedną osobę według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.88.
W 2019 r. jedna osoba w gospodarstwie domowym na Podkarpaciu wydawała średnio w miesiącu 298,22 zł na żywność i napoje bezalkoholowe (29,4% ogółu wydatków). Na użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii przeznaczała 174,94 zł (17,2% ogółu wydatków). Znaczącą grupą w wydatkach gospodarstw domowych stanowił również transport – 93,53 zł oraz grupa odzież i obuwie – 55,06 zł.
W 2019 r. na Podkarpaciu stopa ubóstwa skrajnego[1] wyniosła 5,3% (w kraju 4,2%) i w odniesieniu do 2018 r. nastąpił jego spadek o 3,7 p.proc. (w kraju zmniejszyła się o 1,2 p.proc.), a w stosunku do 2016 r. o 3,5 p.proc. (w kraju zmniejszyła się o 0,7 p.proc.).
Mapa. Odsetek osób w gospodarstwach domowych o wydatkach poniżej granicy ubóstwa skrajnego według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.93.
W przypadku stopy ubóstwa relatywnego[2], której wartość na Podkarpaciu w 2019 r. wynosiła 18,6%, nastąpił spadek do roku poprzedniego o 2,2 p.proc., a w odniesieniu do 2016 r. spadek o 3,7 p. proc. W kraju wskaźnik ten wynosił w 2019 r. 13,0% i zmniejszył się odpowiednio o 1,2 p.proc i o 0,9 p.proc.
Mapa. Odsetek osób w gospodarstwach domowych o wydatkach poniżej relatywnej granicy ubóstwa według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.95.
Natomiast stopa ubóstwa ustawowego[3] wynosząca w 2019 r. w województwie podkarpackim 12,9% obniżyła się w porównaniu z rokiem ubiegłym (o 3,2 p.proc.), a w stosunku do 2016 r. – o 8,4 p.proc. (w kraju nastąpił spadek odpowiednio o 3,7 p.proc. i o 1,9 p.proc.).
Mapa. Odsetek osób w gospodarstwach domowych o wydatkach poniżej "ustawowej" granicy ubóstwa według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.95.
Na uwagę zasługuje fakt, że Podkarpacie należy do województw, w których wskaźniki zasięgu ubóstwa uległy największemu zmniejszeniu w odniesieniu do 2016 r. – wskaźnik granicy ubóstwa skrajnego zmniejszył się bardziej jedynie w województwie opolskim, a relatywnej granicy ubóstwa w województwie pomorskim. Natomiast wskaźnik "ustawowej" granicy ubóstwa najbardziej obniżył się na Podkarpaciu. Jednak pomimo poprawy wartości tych wskaźników województwo podkarpackie wciąż należy do grupy województw o wysokim stopniu zagrożenia ubóstwem.
Świadczenia wychowawcze
W 2019 r. kontynuowano realizowanie zapoczątkowanego w kwietniu 2016 r. rządowego programu „Rodzina 500 plus”, będącego długofalowym wsparciem kierowanym przede wszystkim do rodzin naturalnych, ale również do rodzinnej pieczy zastępczej i placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego.
W ramach tego programu w 2018 r. w województwie podkarpackim finansowe wsparcie uzyskiwało miesięcznie przeciętnie 137,2 tys. rodzin, tj. o 6,6% mniej niż przed rokiem (w kraju o 5,6% mniej), otrzymujących świadczenia wychowawcze łącznie na ponad 220,5 tys. dzieci tj. o 6,3% mniej niż przed rokiem (w kraju o 5,6% mniej). Dzieci z Podkarpacia stanowiły 6,1% ogółu dzieci korzystających z tego świadczenia w Polsce. Wydatki z tytułu wypłaty świadczeń wychowawczych wyniosły w 2018 r. prawie 1 mld 375 mln zł (1 mld 437 mln zł w 2016 r.).
Od 1 lipca 2019 roku świadczenie wychowawcze przysługiwało na wszystkie dzieci do 18. roku życia, bez względu na dochody uzyskiwane przez rodzinę. Program 500+ objął także dzieci umieszczone w domach pomocy społecznej.
Przeciętna miesięczna liczba dzieci, na które rodziny otrzymują świadczenie wychowawcze w okresie od 1 stycznia 2019 do 30 czerwca 2019 r. wynosiła na Podkarpaciu 219,9 tys. osób., a w okresie od 1 lipca 2019 do 31 grudnia 2019 wynosiła 332,4 tys.
W sumie wydatki na świadczenia wychowawcze w 2019 r. wyniosły w województwie 1,7 mld zł (w kraju 30,5 mld zł) i były wyższe o ponad 27% niż 2018 r. (w kraju o ponad 37%).
W przeliczeniu na 1 mieszkańca wydatki na świadczenia wychowawcze wyniosły w 2019 r. w województwie podkarpackim 821 zł, a w 2017 r. było to 676 zł (w kraju odpowiednio 795 zł i 603 zł).
Wykres. Wydatki na świadczenia wychowawcze na jednego mieszkańca według województw w latach 2017 i 2019
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.103.
Korzystający z pomocy społecznej
Na przestrzeni lat 2016-2019 w województwie podkarpackim zmniejszała się liczba osób, którym przyznano decyzją poszczególne rodzaje świadczeń. W 2019 r. na Podkarpaciu z pomocy społecznej skorzystało 78,9 tys. osób, tj. o 8,0 tys. mniej niż w 2018 r. i o 29,7 tys. mniej niż w 2016 r.
Ogólna kwota wydatkowana na pomoc społeczną w 2018 r. wyniosła 207,8 mln zł i była o 2,1% większa niż w 2018 r., ale o 3,7% mniejsza niż w 2016 r.
W 2019 r. liczba osób korzystająca z pomocy pieniężnej w przeliczeniu na 10 tys. ludności wyniosła na Podkarpaciu 285 osób, podczas gdy w 2016 r. było to 368 osób (w kraju odpowiednio 281 i 364 osoby). Pomoc ta została w większości oferowana w postaci zasiłku celowego.
Wykres. Osoby, którym decyzją przyznano świadczenia pomocy społecznej na 10 tys. ludności – pomoc pieniężna według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.106.
Natomiast najczęstszą formą pomocy niepieniężnej w 2019 r. był posiłek. W województwie podkarpackim z tej formy pomocy skorzystało 159 osób na 10 tys. ludności, w 2016 r. – 249 osób.
Wykres. Osoby, którym decyzją przyznano świadczenia pomocy społecznej na 10 tys. ludności – pomoc niepieniężna według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.106.
[1] Przyjęcie granicy ubóstwa na poziomie minimum egzystencji pozwala na oszacowanie skali ubóstwa skrajnego. Konsumpcja poniżej tego poziomu utrudnia przeżycie i stanowi zagrożenie dla biologicznego rozwoju człowieka.
[2] Zastosowanie wskaźnika relatywnej granicy ubóstwa na poziomie 50% kwoty, którą przeciętnie miesięcznie wydają gospodarstwa domowe w Polsce, pozwala na wyodrębnienie tych, których poziom konsumpcji znacząco odbiega od poziomu przeciętnego.
[3] Wskaźnik "ustawowej" granicy ubóstwa wskazuje na grupę osób, które zgodnie z obowiązującymi przepisami są uprawnione do ubiegania się o przyznanie świadczenia pieniężnego z pomocy społecznej.
