(opracowano na podstawie:
- Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020).
Jedną z najbardziej dostępnych form uczestnictwa w kulturze jest czytelnictwo, w rozwoju którego szczególnie ważną rolę nadal pełnią biblioteki publiczne. W województwie podkarpackim sieć bibliotek publicznych jest bardzo dobrze rozwinięta. Na Podkarpaciu w 2019 r. funkcjonowało 671 bibliotek publicznych (łącznie z filiami) i 40 punktów bibliotecznych. Pod względem nasycenia placówkami bibliotecznymi województwo podkarpackie znajduje się na 2. miejscu w skali kraju. Na Podkarpaciu w 2019 r. na jedną placówkę biblioteczną (łącznie z punktami bibliotecznymi) przypadało 2992 osoby.
Mapa. Liczba ludności na jedną placówkę biblioteczną według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.179.
Województwo podkarpackie charakteryzuje się znacznym księgozbiorem w bibliotekach publicznych. W 2019 r. na 1 000 ludności Podkarpacia przypadało 3970 woluminów i pomimo ich nieznacznego zmniejszenia (4025 w 2016 r.) na przestrzeni analizowanych lat był to 2. wynik w Polsce.
Mapa. Księgozbiór bibliotek publicznych na 1000 ludności według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.181.
Zgodnie z tendencją krajową, również w województwie podkarpackim zmniejsza się liczba czytelników w bibliotekach publicznych. W 2019 r. na 1000 ludności przypadało 149 czytelników, podczas, gdy w 2016 r. było ich 156.
Mapa. Liczba czytelników bibliotek publicznych na 1000 ludności według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.183.
Inną sferą, cieszącą się dużą popularnością i zajmującą czołowe miejsce pod względem frekwencji wśród podmiotów działających w obszarze kultury, są kina. W 2019 r. na Podkarpaciu działało 29 kin, w których liczba seansów wyniosła 89,7 tys., z czego 21,3 tys. stanowiły seanse filmów produkcji polskiej. Pomimo widocznego wzrostu liczby widzów przypadających na 1000 ludności – o ponad 32% (z 836 w 2016 r. do 1110 w 2019 r.) województwo podkarpackie znajdowało się na 13. miejscu w kraju.
Mapa. Widzowie w kinach na 1000 ludności według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.184.
W 2019 r. w województwie podkarpackim działało 366 centrów, domów i ośrodków kultury oraz klubów i świetlic (8,6% tego rodzaju ośrodków w kraju). Po województwie małopolskim i śląskim była to trzecia lokata w kraju. W roku 2016 instytucji tych na Podkarpaciu było 372.
Wykres. Centra, domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice w województwie podkarpackim w latach 2016-2019
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.185.
Centra, domy i ośrodki kultury oraz kluby i świetlice zorganizowały w 2019 r. w województwie podkarpackim 13,0 tys. imprez (o 1023 więcej niż w 2016 r.), a uczestniczyło w nich ponad 2,4 mln osób (o 29,5 tys. więcej niż w 2016 r.).
W 2019 r. na terenie województwa działało 57 muzeów i oddziałów muzealnych (7. lokata w kraju), a w porównaniu z 2016 r. ubyło 3 obiekty. Do muzeów posiadających zbiory o znacznej atrakcyjności turystycznej można zaliczyć m.in. Muzeum – Zamek w Łańcucie, Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu, Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej, Muzeum Lalek w Pilźnie oraz Muzeum Podkarpackie w Krośnie, gdzie znajduje się najliczniejsza i najefektowniejsza kolekcja lamp naftowych w Europie. Kulturę materialną, zwyczaje i obrzędy wielu grup etnicznych i etnograficznych zamieszkujących w przeszłości na obszarze województwa, m.in. Łemków, Bojków, Dolinian, Rzeszowiaków, Lasowiaków, Pogórzan, można dziś poznać, odwiedzając podkarpackie muzea etnograficzne i skanseny: Muzeum Budownictwa Ludowego – Skansen w Sanoku oraz Muzeum Kultury Ludowej – Park Etnograficzny w Kolbuszowej.
W 2019 r. muzea (wraz z oddziałami) zwiedziło ponad 1029,6 tys. osób, czyli o ponad 378 tys. mniej niż w 2016 r. W przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców liczba zwiedzających muzea i oddziały w 2019 r. wyniosła na Podkarpaciu 4839 osób, podczas gdy w 2016 r. było to 6619 osób. Pod względem wielkości tego wskaźnika województwo podkarpackie uplasowało się na 9. miejscu w kraju.
Mapa. Zwiedzający muzea i wystawy na 10 tys. ludności według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.186.
W województwie podkarpackim wzrasta zainteresowanie przedstawieniami i koncertami organizowanymi przez teatry i instytucje muzyczne. W 2019 r. zorganizowanych zostało 1888 przedstawień i koncertów (w 2016 r. – 1790), w których uczestniczyło 235,3 tys. widzów i słuchaczy (211,7 tys. w 2016 r.). Badane na Podkarpaciu 2 teatry: dramatyczny i lalkowy przedstawiły w stałych salach teatralnych 440 przedstawień, które zgromadziły 60,6 tys. widzów. Filharmonia natomiast zorganizowała 89 koncertów i przedstawień (w stałej sali), w których wzięło udział 37,4 tys. słuchaczy.
Pod względem liczby widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 ludności województwo podkarpackie w 2019 r. znajdowało się na ostatnim miejscu w kraju (111 osób).
Mapa. Widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych na 1000 ludności według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.187.
Potencjał turystyczny województwa podkarpackiego tworzą nie tylko walory przyrodnicze ale także infrastruktura turystyczna (baza noclegowa, obiekty kultury, szlaki turystyczne, baza gastronomiczna, punkty handlowe) oraz dostępność komunikacyjna. Stopień atrakcyjności różnorodnych walorów przyrodniczych ma dla turystów charakter względny, natomiast o intensywności odwiedzania regionu przez turystę decyduje zarówno stopień przygotowania terenów do uprawiania turystyki i rekreacji, jak też obecność szczególnie cennych dóbr kultury i dziedzictwa narodowego. Potencjał turystyczny najczęściej mierzony jest poprzez liczbę turystycznych obiektów noclegowych, miejsc noclegowych oferowanych turystom, a jego wykorzystanie m.in. poprzez liczbę korzystających, liczbę udzielonych noclegów oraz średnią długość pobytu turystów w obiektach.
Ruch turystyczny wymaga odpowiedniej ilości i jakości infrastruktury oraz usług oferowanych odwiedzającym. Według stanu w dniu 31 lipca 2019 r. w województwie podkarpackim czynne były 652 turystyczne obiekty noclegowe, co stanowiło 5,8% obiektów działających w kraju. Pod względem liczby turystycznych obiektów noclegowych Podkarpacie uplasowało się na 7. miejscu w kraju (identycznie jak w 2016 r.).
W 2019 r. wskaźnik przedstawiający liczbę turystycznych obiektów noclegowych ogółem w przeliczeniu na 10 tys. ludności w województwie podkarpackim wynosił 3,1 (w 2016 r. – 2,7), co uplasowało Podkarpacie na 6. miejscu wśród województw.
Wykres. Turystyczne obiekty noclegowe ogółem na 10 tys. ludności według województw w latach 2016 i 2019 (Stan w dniu 31 lipca)
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.189.
Spośród powiatów w 2019 r. najwyższe wartości wskaźnik ten przyjmował w powiecie leskim – 69,0 oraz powiecie bieszczadzkim – 33,0. Najniższe natomiast w powiatach kolbuszowskim (0,6) i niżańskim (0,7).
Najbardziej atrakcyjnym regionem województwa są Bieszczady. W powiatach: bieszczadzkim, krośnieńskim, leskim oraz sanockim zlokalizowana jest ponad połowa turystycznych obiektów noclegowych województwa. W wymienionych powiatach działało 351 obiektów, w tym m.in. 26 hoteli, 22 ośrodki wczasowe, 11 ośrodków szkoleniowo-wypoczynkowych i 16 zakładów uzdrowiskowych.
Na Podkarpaciu systematyczne rosła do 2018 r. liczba hoteli, jednak w roku 2019 ich liczba zmniejszyła się. W lipcu 2019 r. w województwie podkarpackim funkcjonowało 144 takie obiekty i w porównaniu z 2016 r. liczba hoteli zmniejszyła się o 3 obiekty.
Turystyczne obiekty noclegowe w województwie podkarpackim dysponowały łącznie 35,7 tys. miejsc noclegowych (w tym 27,4 tys. miejsca noclegowe całoroczne) stanowiąc 4,3% takich miejsc w kraju. W porównaniu z 2016 r. liczba miejsc noclegowych wzrosła o 5,0 tys. W 2019 r. liczba miejsc noclegowych w przeliczeniu na 1000 ludności wyniosła na Podkarpaciu 16,8, podczas gdy w 2016 r. wskaźnik ten wynosił 14,5.
Mapa. Miejsca noclegowe w turystycznych obiektach noclegowych na 1000 ludności według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.191.
Przyczyną stosunkowo niewielkiej liczby turystów korzystających z bazy noclegowej na Podkarpaciu może być słaba dostępność komunikacyjna do turystycznych obiektów noclegowych. Spowodowane jest to specyficzną lokalizacją obiektów noclegowych, które skupione są na terenach górzystych oraz przygranicznych. W wielu przypadkach dojazd do nich jest utrudniony, a w przypadku braku własnego środka lokomocji podróż wymaga niejednokrotnie kilku przesiadek.
Z drugiej strony wskaźnikiem obrazującym dostępność komunikacyjną może być wskaźnik gęstości ruchu mówiący o liczbie korzystających z noclegów przypadających na 1 km2. W 2019 r. w województwie podkarpackim wynosił on 72,7 (w 2016 r. 62,2), przy średniej dla kraju 114,1 w 2019 r. i 96,3 w 2016 r. Największe wartości wskaźnik ten przyjmował w województwie małopolskim i śląskim (odpowiednio 368,7 i 235,4). Najniższe natomiast, zarówno wśród województw Polski Wschodniej jak i w kraju, w województwach podlaskim (34,1) i lubelskim (45,6).
Wśród powiatów województwa podkarpackiego najwyższe wartości wskaźnik ten przyjmował w Rzeszowie (2415,0), Przemyślu (1087,6) oraz Krośnie (876,8), najniższe natomiast w powiecie kolbuszowskim (zaledwie 4,9).
Mapa. Wskaźnik gęstości ruchu turystycznego według powiatów województwa podkarpackiego w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.181.
Miarą ruchu turystycznego jest również korzystanie z turystycznych obiektów noclegowych. W 2019 r. w województwie podkarpackim skorzystało z nich 1297,0 tys. turystów, w tym 144,1 tys. turystów zagranicznych. W porównaniu z 2016 r. liczba korzystających wzrosła o 4,0%.
W 2019 r. wskaźnik przedstawiający liczbę turystów korzystających z noclegów w przeliczeniu na 1000 ludności wyniósł na Podkarpaciu 609,7.
Wykres. Turyści korzystający z noclegów na 1000 ludności według województw według województw w latach 2016 i 2019
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.194.
Bazę turystycznych obiektów zbiorowego zakwaterowania uzupełniają obiekty zakwaterowania indywidualnego, tj. pokoje gościnne, kwatery agroturystyczne, a także szkolne schroniska młodzieżowe, zespoły domków turystycznych i domy wycieczkowe.
W 2018 r. według Ewidencji Obiektów Turystycznych w województwie podkarpackim zlokalizowanych było 920 kwater agroturystycznych – 2. lokata w kraju. W porównaniu z rokiem 2015 nastąpił spadek ich liczby o 23. W kraju w 2018 r. do dyspozycji turystów było 8056 kwater agroturystycznych.
Wykres. Liczba kwater agroturystycznych według województw w 2018 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.197.
Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w turystycznych obiektach noclegowych wyniósł w 2019 r. na Podkarpaciu 34,8% i w porównaniu z 2016 r. nieznacznie wzrósł (o 1,6 p.proc.).
Mapa. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w turystycznych obiektach noclegowych według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.198.
W przypadku bazy noclegowej, szczególnie typu hotelowego, istotnym elementem podaży jest ich wyposażenie w urządzenia umożliwiające świadczenie dodatkowych usług: gastronomicznych, konferencyjnych oraz rekreacyjno-sportowych.
W lipcu 2019 r. w turystycznych obiektach noclegowych na Podkarpaciu działało 402 placówki gastronomiczne, co oznacza spadek o 4 placówki w stosunku do 2016 r. Najwięcej było w 2019 r. restauracji (204) oraz barów i kawiarni (107). Punktów gastronomicznych było najmniej – 26, natomiast stołówek 65.
