2.3. Kultura i dziedzictwo kulturowe
2.3 Kultura i dziedzictwo kulturowe
Stan i zmiany zachodzące w kulturze, turystyce i sporcie
Sieć i działalność instytucji kultury i innych jednostek prowadzących działalność kulturalną
W analizowanym okresie (lata 2019-2022) bardzo istotny wpływ na dane dotyczące działalności instytucji kultury, sportu oraz obiektów turystycznych miała pandemia COVID-19, podczas której działalność tych instytucji i podmiotów była w istotnym stopniu ograniczona.
Jedną z najbardziej dostępnych form uczestnictwa w kulturze stanowi czytelnictwo, a w jego rozwoju nadal szczególnie ważną rolę pełnią biblioteki publiczne. W województwie podkarpackim sieć bibliotek publicznych jest bardzo dobrze rozwinięta. W województwie podkarpackim w 2022 r. funkcjonowało 659 bibliotek publicznych (łącznie z filiami) i 31 punktów bibliotecznych. W porównaniu z 2019 r. liczba bibliotek i filii zmniejszyła się (o 12 placówek), a w przypadku punktów bibliotecznych ich liczba, w porównaniu z 2019 r., spadła o 9 placówek. Pod względem nasycenia placówkami bibliotecznymi województwo podkarpackie znajduje się na 3. miejscu w skali kraju, po województwach lubelskim i opolskim. W 2022 r. w województwie podkarpackim na jedną placówkę biblioteczną (łącznie z punktami bibliotecznymi) przypadało 3 013 osób (2 992 w 2019 r.).
Mapa. Liczba ludności na 1 placówkę biblioteczną według województw w 2022 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2022, Rzeszów 2023, s. 246.
Dla kraju wskaźnik ten w 2022 r. osiągnął wartość 4 473. Najtrudniejszy dostęp do bibliotek mieli mieszkańcy województwa pomorskiego, w którym na 1 placówkę przypadało 6 777 osób, a w Polsce Wschodniej mieszkańcy województwa świętokrzyskiego (4 602).
Wśród powiatów województwa podkarpackiego najlepszy dostęp do bibliotek mieli mieszkańcy powiatów leskiego i brzozowskiego, gdzie na 1 placówkę biblioteczną przypadało odpowiednio 1 217 i 1 766 osób, zaś najwięcej osób na 1 placówkę przypadało w Rzeszowie i Przemyślu (odpowiednio 8 963 i 6 311 osoby).
Mapa. Liczba czytelników bibliotek publicznych na 1 000 ludności według województw w 2022 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2022, Rzeszów 2023, s. 250.
Na obszarze Polski Wschodniej jedynie na Lubelszczyźnie liczba czytelników przewyższała średnie wartości dla kraju. W pozostałych regionach Polski Wschodniej jego wartości były poniżej przeciętnej krajowej, przy czym województwo podlaskie pomimo najbogatszego księgozbioru przypadającego na 1 mieszkańca pod względem liczby czytelników bibliotek w przeliczeniu na 1 000 ludności zajmowało przedostatnie miejsce w Polsce Wschodniej.
W 2022 r. wśród powiatów województwa podkarpackiego największą liczbę czytelników bibliotek publicznych w przeliczeniu na 1 000 ludności odnotowano w Krośnie (235), a następnie w Tarnobrzegu (193) oraz powiecie mieleckim (186). Najmniejszą natomiast liczbą czytelników charakteryzował się powiat przemyski (65).
We wszystkich powiatach województwa podkarpackiego liczba czytelników bibliotek publicznych w przeliczeniu na 1 000 ludności zmniejszyła się w porównaniu z 2019 r., natomiast w porównaniu z rokiem 2021 wzrosła w dwudziestu powiatach, w tym największy wzrost odnotowano w Rzeszowie – o 15 osób (w przeliczeniu na 1 000 ludności) oraz powiecie stalowowolskim (o 10 czytelników). Największy spadek czytelników na każde 1 000 mieszkańców w porównaniu z 2019 r. odnotowano w Tarnobrzegu (o 48 czytelników), a następnie w powiecie łańcuckim (o 38 czytelników).
Mapa. Widzowie w kinach na 1 000 ludności według województw w 2022 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2022, Rzeszów 2023, s. 252.
Wśród regionów Polski Wschodniej do kin najczęściej chodzili mieszkańcy regionu warmińsko-mazurskiego (895 osób), natomiast najrzadziej regionu mazowieckiego regionalnego (737 osób).
W 2022 r. w województwie podkarpackim działały 342 centra, domy i ośrodki kultury oraz kluby i świetlice (8,6% tego rodzaju ośrodków w kraju). Po województwie małopolskim i śląskim była to trzecia lokata w kraju. W roku 2019 instytucji tych w województwie podkarpackim było 366.
Wykres. Centra, domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice w województwie podkarpackim w latach 2019-2022
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2022, Rzeszów 2023, s. 253.
Wśród regionów Polski Wschodniej najmniejszą liczbę centrów, domów i ośrodków kultury oraz klubów i świetlic miało województwo świętokrzyskie (111), największą natomiast województwo podkarpackie.
Centra, domy i ośrodki kultury oraz kluby i świetlice zorganizowały w 2022 r. w województwie podkarpackim 12,7 tys. imprez (o 313 mniej niż w 2019 r.), a uczestniczyło w nich 1,9 mln osób (o 578,6 tys. osób mniej niż w 2019 r.).
W województwie podkarpackim w 2022 r. na jedną placówkę (centrum, dom i ośrodek kultury, klub i świetlicę) przypadało 6 079 osób, podczas gdy w kraju – 9 542 osoby. Pośród gmin województwa podkarpackiego najmniej osób przypadało na jedno centrum, dom i ośrodek kultury, klub i świetlicę w gminie Oleszyce (614) oraz Stubno (616), najwięcej natomiast w gminie miejskiej Jasło (33 100) oraz w Przemyślu (28 401). Największa liczba ośrodków kultury zlokalizowana była w Rzeszowie (25), a także w gminach: Wiązownica (12), Orły (11) oraz Oleszyce, Bojanów i Boguchwała (po 10). Jednak w większości gmin (96) na ich terenie znajdowała się jedna tego typu placówka, a w 16 gminach województwa podkarpackiego nie funkcjonowały tego typu instytucje.
Mapa. Zwiedzający muzea i oddziały na 10 tys. ludności według województw w 2022 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2022, Rzeszów 2023, s. 255.
Wśród regionów Polski Wschodniej najwyższe wartości wskaźnik ten osiągnął w województwie lubelskim (6 433), natomiast najniższą w województwie podlaskim – 3 088.
W województwie podkarpackim zmniejsza się zainteresowanie przedstawieniami i koncertami organizowanymi przez teatry i instytucje muzyczne. W 2022 r. zorganizowanych zostało 1 479 przedstawień i koncertów (w 2019 r. – 1 888), w których uczestniczyło 171,3 tys. widzów i słuchaczy (235,3 tys. w 2019 r.). Badane w województwie podkarpackim 3 teatry: 2 dramatyczne i 1 lalkowy przedstawiły w stałych salach teatralnych 507 przedstawień, które zgromadziły 79,6 tys. widzów. Filharmonia natomiast zorganizowała 53 koncerty i przedstawienia w stałej sali (w 2019 r. - 89), w których wzięło udział 20,6 tys. słuchaczy (37,4 tys. w 2019 r.).
Pod względem liczby widzów i słuchaczy w teatrach i instytucjach muzycznych na 1 000 ludności województwo podkarpackie w 2022 r. znajdowało się na przedostatnim miejscu w kraju (82 osoby), zaś najwyższy wskaźnik odnotowano w województwach mazowieckim (430), a następnie lubuskim (360). Dla kraju wartość tego wskaźnika wynosiła w 2022 r. 246 osób.
Mapa. Widzowie i słuchacze w teatrach i instytucjach muzycznych na 1 000 ludności według województw w 2022 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2022, Rzeszów 2023, s. 256.
W obszarze Polski Wschodniej najwyższą wartość wskaźnik ten przyjmował w województwie warmińsko-mazurskim – 221, najniższą natomiast w województwie lubelskim - 75.
Według rejestru prowadzonego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID), na podstawie decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków o uznaniu obiektu za oficjalny zabytek, na terenie województwa podkarpackiego wg stanu na dzień 30 czerwca 2023 r. zarejestrowane były 5 353 zabytki nieruchome.
Największą liczbą zabytków może pochwalić się Przemyśl (620), a następnie powiat jarosławski (521). Natomiast najmniej zabytków jest zarejestrowanych na terenie powiatu tarnobrzeskiego (50) oraz w Tarnobrzegu (58).