2.5. Społeczeństwo obywatelskie i kapitał społeczny
2.5. Społeczeństwo obywatelskie i kapitał społeczny
Aktywność obywatelska
Przywilejem każdego pełnoletniego Polaka jest udział w wyborach, w których uczestnictwo jest jednym z podstawowych wskaźników obrazujących aktywność obywatelską. Głosowanie w wyborach jest przywilejem, ale i obowiązkiem każdego obywatela. W drodze głosowania wyłaniani są w Polsce liczni przedstawiciele społeczeństwa. Co pięć lat wybierany jest prezydent Polski, co cztery lata parlamentarzyści i także co cztery lata przedstawiciele samorządu lokalnego i lokalni włodarze. Co pięć lat wszyscy obywatele krajów należących do Unii Europejskiej mają również możliwość wyboru swoich przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego.
Frekwencja w wyborach do organów jednostek samorządu terytorialnego w 2018 r. wyniosła w województwie podkarpackim 53,5% i była niższa od frekwencji, jaką odnotowano w kraju (55,1%). Najliczniej w kraju do urn poszli mieszkańcy województw mazowieckiego (61,2%) i łódzkiego (57,2%), najrzadziej natomiast osoby z województw opolskiego (49,3%) oraz warmińsko-mazurskiego (51,7%). Pod tym względem województwo podkarpackie znajdowało się na 8. miejscu w kraju. Z województw Polski Wschodniej najliczniej oddali głosy mieszkańcy Kielecczyzny (56,8%).
W 2019 r. w wyborach do Sejmu i Senatu województwo podkarpackie charakteryzowało się frekwencją 58,6%. Spośród 1 690,0 tys. osób uprawnionych do głosowania w wyborach do Sejmu RP oddano 989,8 tys. głosów, z których ważne było 979,4 tys. Natomiast w wyborach do Senatu RP oddano 989,7 tys. głosów, z których ważne było 966,0 tys. W 2015 r. w wyborach do Sejmu i Senatu województwo podkarpackie charakteryzowało się nieco niższą frekwencją (powyżej 50%). Najwyższą frekwencję w 2019 r. odnotowano w województwie mazowieckim (69,5%) oraz małopolskim (63,8%). Najniższą frekwencją wyborczą w tym przypadku charakteryzowało się województwo opolskie (52,9%) oraz warmińsko-mazurskie (53,6%).
W wyborach do Parlamentu Europejskiego, które odbyły się 26 maja 2019 r. uprawnionych do głosowania było 1 702,1 tys. osób. Ogółem oddano 752,9 tys. głosów, z których ważnych było 746,5 tys. Frekwencja wyniosła 44,2% i była znacząco wyższa od tej odnotowanej w 2014 r. (24,0%). W kraju frekwencja wyborcza wyniosła 45,7% (w 2014 r. 23,8%). Najliczniej w kraju do urn poszli mieszkańcy województw mazowieckiego (52,5%) i małopolskiego (49,2%), najrzadziej natomiast osoby z województwa warmińsko-mazurskiego (37,3%) oraz opolskiego (37,9%). Pod tym względem województwo podkarpackie znajdowało się na 9. miejscu w kraju.
W 2020 r. odbyły się wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Pierwsza tura głosowania odbyła się 28 czerwca 2020 r., a druga tura odbyła się 12 lipca 2020 r. W pierwszej turze w województwie podkarpackim uprawnionych do głosowania było 1 684,7 tys. osób. Ogółem oddano 1 067,6 tys. głosów, z których ważnych było 1 064,6 tys. Natomiast w drugiej turze uprawnionych do głosowania było 1680,8 tys. osób. Ogółem oddano 1 117,5 tys. głosów, z których ważnych było 1 107,8 tys. Frekwencja wyborcza wyniosła odpowiednio 63,37% i 66,49%. Zarówno w pierwszej, jak i drugiej turze była ona nieznacznie niższa niż przeciętnie w kraju (o 1,14 p.proc w pierwszej turze i o 1,69 p.proc. w drugiej turze).
Wykształcenie
Według wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w 2021 r. w zakresie poziomu wykształcenia ludności wszystkim osobom w wieku 13 lat i więcej ustalony został najwyższy ukończony poziom wykształcenia według stanu na dzień 31 marca 2021 r., niezależnie od tego czy był on uzyskany w szkole dziennej, wieczorowej lub w systemie zaocznym.
Analizując strukturę ludności według poziomu wykształcenia, największą grupę wśród osób w wieku 13 lat i więcej w województwie podkarpackim stanowiły osoby posiadające wykształcenie średnie (łącznie z policealnym) – 34,9% (w kraju 34,3%), następnie były to osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym/branżowym – 22,5% (21,2% w kraju), a nieznacznie mniejszą grupę stanowiły osoby legitymujące się wykształceniem wyższym – 22,2% (w kraju 24,6%). Wyniki spisu wykazały, że w 2021 r. wykształcenie podstawowe ukończone posiadało blisko 12,7% mieszkańców województwa (w kraju 12,0%). Najmniejszą grupę wśród osób w wieku 13 lat i więcej w województwie podkarpackim stanowiły osoby z wykształceniem gimnazjalnym – 2,8% (analogicznie jak w kraju) oraz mające wykształcenie podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego – 2,9% (analogicznie jak w kraju). Nieustalony poziom wykształcenia dotyczył 2,0% mieszkańców województwa podkarpackiego (2,2% w Polsce).
Mapa. Odsetek ludności w wieku 13 lat i więcej z wykształceniem wyższym według województw w 2021 r. (NSP 2021)
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2022, Rzeszów 2023, s. 134.
Analizując odsetek ludności w wieku 13 lat i więcej, z wykształceniem wyższym według wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań w 2021 r. należy stwierdzić, że wartość tego wskaźnika dla województwa podkarpackiego (22,2%) znajduje się poniżej średniej dla Polski i plasuje województwo na 12. miejscu w kraju. Najwyższy odsetek ludności z wykształceniem wyższym występował w województwie mazowieckim (32,5%), a następnie w małopolskim (25,9%). Najmniejszy odsetek odnotowano w województwie lubuskim (20,1%).
Struktura ludności według poziomu wykształcenia różni się w zależności od płci. W 2021 r. wśród ogółu mężczyzn w województwie podkarpackim 18,2% ukończyło szkoły wyższe (w kraju 20,6%). Z kolei udział kobiet w województwie podkarpackim z wykształceniem wyższym wyniósł 26,0% (w kraju 28,3%), co oznacza, że przeszło co czwarta kobieta posiadała dyplom ukończenia studiów wyższych. W 2021 r. zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn największy odsetek legitymował się wykształceniem średnim (łącznie z policealnym) – odpowiednio 33,8% i 35,9%. Z kolei mężczyźni częściej niż kobiety deklarowali ukończenie zasadniczej szkoły zawodowej/branżowej, a udziały kształtowały się następująco: 28,2% mężczyźni i 17,2% kobiety. 13,9% kobiet miało ukończoną szkołę podstawową, a wśród mężczyzn udział ten kształtował się na poziomie 11,4%.
Kolejnym czynnikiem różnicującym strukturę ludności według poziomu wykształcenia jest również miejsce zamieszkania. Według wyników spisu ludności i mieszkań w 2021 r. wśród ludności zamieszkałej w miastach 29,9% stanowią osoby, które ukończyły uczelnie wyższe (w kraju 29,2%), na wsi udział takich osób jest znacznie niższy i wynosi 16,8% (w kraju 17,6%).
W 2021 r. dominującym poziomem wykształcenia ludności zamieszkałej zarówno w miastach, jak i na wsi było wykształcenie średnie (łącznie z policealnym) i odsetek ten wyniósł odpowiednio – 37,4% w miastach i 33,1% na wsi.
Wyniki spisu wykazały, że w 2021 r. wykształcenie zasadnicze zawodowe/branżowe w województwie podkarpackim posiadało 17,2% mieszkańców miast – na wsi udział ten był znacznie wyższy i wynosił 26,4%. Również zdecydowanie więcej osób legitymujących się wykształceniem podstawowym mieszka na wsi i udział tej grupy w 2021 r. wynosił 15,8%, w miastach natomiast 8,3%.
Poziom wykształcenia ludności, oprócz wyników spisów powszechnych jest także prezentowany na podstawie wyników Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) i dotyczy on ludności w wieku 15-89 lat.