Regionalne Obserwatorium Terytorialne

3.7 Zapobieganie i minimalizowanie skutków zagrożeń antropogenicznych

Awarie i zagrożenia chemiczno-ekologiczne

Na obszarze województwa na koniec grudnia 2018 r. 12 zakładów zaliczono do grupy zakładów o dużym ryzyku powstania poważnej awarii przemysłowej oraz 22 zakłady do grupy zakładów o zwiększonym ryzyku^[1]. Część tych zakładów zaliczona została do grupy zakładów powodujących efekt domina. Podkarpacki Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, na podstawie informacji podanych przez prowadzących zakłady (w zgłoszeniu, programie zapobiegania awariom, raporcie o bezpieczeństwie) lub wyników kontroli ustala, w drodze decyzji, grupy zakładów, których zlokalizowanie względem siebie może spowodować efekt domina. Na terenie województwa podkarpackiego istnieją obecnie 3 grupy zakładów powodujących efekt domina, a zlokalizowane w miejscowościach: Nowa Sarzyna (grupa tworzona przez 3 zakłady: CIECH Sarzyna S.A., Polenergia Elektrociepłownia Nowa Sarzyna Sp. z o.o, Zakład Chemiczny "Silikony Polskie" Sp. z o.o.), Jasło (grupa tworzona przez 2 zakłady: Orion Engineered Carbons Sp. z o.o. i LOTOS Infrastruktura S.A.), Pustków - Osiedle (grupa tworzona przez 2 zakłady: LERG S.A i KRONOSPAN HPL Pustków Sp. z o.o.).

Mapa. Potencjalni sprawcy poważnych awarii w województwie podkarpackim

Źródło: Opracowanie własne PBPP w Rzeszowie na podstawie danych Podkarpackiego Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej, wg stanu na koniec października 2017 r. (Diagnoza, s.438)

W istniejących na terenie województwa podkarpackiego zakładach wytwarzających i przechowujących substancje niebezpieczne stosowane są rozwiązania organizacyjne i techniczne, które znacznie ograniczają ryzyko wystąpienia poważnych awarii i ich negatywnego oddziaływania. W analizowanym okresie na terenie województwa podkarpackiego odnotowywano przypadki zdarzeń o znamionach poważnych awarii, głównie związane z transportem substancji niebezpiecznych po drogach krajowych i wojewódzkich, a także międzynarodową magistralą kolejową E30.

Statystyki na dzień 31 stycznia 2022 roku wskazują, że terenie województwa miało miejsce 315 zagrożeń chemicznych, czyli 3,98% wszystkich zdarzeń tego typu w kraju i 57 zagrożeń ekologicznych (4,41%). Ponad połowa wszystkich zagrożeń chemicznych w kraju zdarzyła się na obszarze 4 województw tj. śląskiego (29,56%), małopolskiego (13,40%), mazowieckiego (7,42%) i dolnośląskiego (10,65%). Najrzadziej do zagrożeń chemicznych dochodziło w województwie podlaskim (1,38%), a do zagrożeń ekologicznych w województwie lubelskim (1,16%)^[2].

Znaczące oddziaływanie na środowisko mogą mieć ponadto składowiska odpadów, zwłaszcza poprodukcyjnych, jeżeli nie zostały zrekultywowane lub zrekultywowane w sposób nieprawidłowy. Na terenie województwa podkarpackiego zidentyfikowano min. 2 obiekty zaliczone do bomb ekologicznych, które stanowią zagrożenie dla wód Głównego Zbiornika Wód Podziemnych 425 Dębica -Stalowa Wola –Rzeszów.

Pożary

Zagrożeniem wynikającym z działalności człowieka, a także z przyczyn naturalnych są pożary. Ze względu na uwarunkowania środowiskowe pożarami zagrożone są szczególnie kompleksy leśne w części zachodniej i północno – wschodniej województwa podkarpackiego. Duże zagrożenie pożarowe stanowią także zakłady przemysłowe, w których są składowane i wykorzystywane do produkcji materiały łatwopalne lub wybuchowe. Najczęściej występujące na terenie województwa podkarpackiego pożary upraw polowych są niejednokrotnie wynikiem celowych podpaleń (tzw. wiosenne wypalanie traw).

Na terenie Województwa Podkarpackiego w 2022 roku doszło do 337 pożarów lasów o łącznej powierzchni 377,26 hektarów. W przypadku 121 pożarów nie ustalono przyczyny, natomiast w 106 przypadkach było to podpalenie, a w 91 przypadkach nieostrożność dorosłych. Wynikiem nieostrożności dorosłych pożary objęły blisko połowę powierzchni płonących lasów w 2022 roku – 155,68 hektarów. Porównanie roku 2022 z 2021 rokiem wskazuję, że liczba pożarów lasów zwiększyła się niemal 3-krotnie (w 2021 roku było 116 pożarów lasów), a powierzchnia objętych pożarami lasów blisko 7,5-krotnie (w 2021 roku płonęło 50,58 hektarów lasów). W 2022 roku w województwie podkarpackim wybuchło najwięcej pożarów lasów od 6 lat. Przykładowo w 2016 roku odnotowano 208 pożarów, w 2017 roku – 232 pożary, w 2018 roku – 281 pożarów, w 2019 roku – 324 pożary, w 2020 roku – 301 pożarów. Należy również podkreślić, że powierzchnia lasów, którą objęły pożary w 2022 roku była również największa od 6 lat^[3].

Zanieczyszczenie i ochrona powietrza

Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach oraz przez zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.

O skali i strukturze zanieczyszczeń powietrza decyduje przede wszystkim sektor energetyczno-przemysłowy, dla którego przyjęto określenie „zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza”.

W 2022 r. w województwie podkarpackim zakłady te wyemitowały 1,9 mln ton zanieczyszczeń gazowych, podczas gdy w Polsce było to 203,6 mln ton. Oznacza to, że na każdy km² województwa podkarpackiego wyemitowano 104,8 ton zanieczyszczeń gazowych (w 2019 r. było to 161,7 ton). Dla całego kraju wartości te wynosiły odpowiednio 651,1 ton oraz 634,6 ton). Na uwagę zasługuje fakt, że w województwie podkarpackim w odniesieniu do 2019 r. emisja zmniejszyła się o 1 mln ton, podczas gdy w kraju wzrosła o 5,2 mln ton.

O wielkości emisji zanieczyszczeń zadecydował dwutlenek węgla, którego procentowy udział w emisji ogółem wyniósł 99,4%. Udział w emisji pozostałych rodzajów zanieczyszczeń: dwutlenku siarki, tlenków azotu (w przeliczeniu na NO₂) i tlenku węgla był niewielki (stanowił po 0,2%).

Tylko 0,9% emitowanych do powietrza zanieczyszczeń gazowych w Polsce pochodziło z terenu województwa podkarpackiego. W porównaniu z 2019 r. w 7 województwach odnotowano wzrost emisji zanieczyszczeń gazowych. Najbardziej emisja zanieczyszczeń gazowych wzrosła w województwie dolnośląskim (o 56,7%), zaś największy spadek w odniesieniu do 2019 r. odnotowano w województwie lubuskim i podkarpackim (odpowiednio o 38,2% i o 35,2%).

Najwięcej zanieczyszczeń gazowych emitowały zakłady znajdujące się na terenie województw: łódzkiego (40,8 mln ton/r), następnie mazowieckiego i śląskiego (odpowiednio 33,3 mln ton/r i 32,5 mln ton/r). Województwo podkarpackie zajmowało 15. miejsce w Polsce pod względem ilości emisji zanieczyszczeń gazowych (mniej zanieczyszczeń emitowano jedynie w województwie warmińsko-mazurskim).

Wykres. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych według województw w latach 2019 i 2022

Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2022, Rzeszów 2023, s. 393. 

Wykres. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych według województw w latach 2019 i 2022

Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2022, Rzeszów 2023, s. 295.

Na terenie Polski Wschodniej na przestrzeni lat 2019-2022 największą emisję zanieczyszczeń pyłowych odnotowano w regionie mazowieckim regionalnym, następnie w świętokrzyskim oraz lubelskim. Najmniejszą wielkością emisji charakteryzowało się województwo podlaskie.

^[1] https://wios.rzeszow.pl/urzad/inspekcja/powazne-awarie/ (stan na dzień 31.12.2018 r.)

^[2] Rodzaj miejscowego zagrożenia w rozbiciu na województwo, https://dane.gov.pl/pl/dataset/2634/resource/36235/table?page=1&per_page=20&q=&sort=-col9 (data dostępu: 01.02.2024 r.)

^[3] Urząd Statystyczny w Rzeszowie, Więcej pożarów lasów na Podkarpaciu, https://rzeszow.stat.gov.pl/dla-mediow/informacje-prasowe/wiecej-pozarow-lasow-na-podkarpaciu,343,1.html (data dostępu: 30.01.2024r.)