3.1. Bezpieczeństwo energetyczne i OZE
3.1 Bezpieczeństwo energetyczne i OZE
Liczba odbiorców energii elektrycznej w gospodarstwach domowych znajdujących się na terenie województwa podkarpackiego wyniosła w 2022 r. 758,6 tys. i w porównaniu z 2019 r. wzrosła o 28,0 tys. odbiorców, tj. o 3,8% (w kraju wzrost liczby odbiorców był nieco większy i wyniósł 4,4%).
Zużycie energii elektrycznej w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyniosło w 2022 r. w województwie podkarpackim 549,6 kWh (593,5 w 2019 r.). W analizowanych latach najwyższy poziom zużycia energii elektrycznej w przeliczeniu na 1 mieszkańca odnotowano w 2020 r. – 607,9 kWh, a od 2021 r. nastąpił spadek zużycia. Pod względem wielkości tego wskaźnika województwo podkarpackie we wszystkich analizowanych latach znajdowało się na ostatnim miejscu wśród województw. W przeliczeniu na 1 mieszkańca największe zużycie w kraju w 2022 r. dotyczyło gospodarstw domowych z województwa mazowieckiego (933,6 kWh), a następnie dolnośląskiego (864,4 kWh), natomiast wśród województw Polski Wschodniej największą wartość obserwowano w regionie podlaskim (787,6 kWh) oraz w regionie mazowieckim regionalnym (769,4 kWh).
W 2022 r. obserwujemy we wszystkich województwach zmniejszenie zużycia energii w przeliczeniu na 1 mieszkańca w odniesieniu do 2021 r. W największym stopniu zużycie energii elektrycznej w przeliczeniu na 1 mieszkańca ograniczono w gospodarstwach domowych z województwa lubelskiego (o 73,6 kWh), następnie z małopolskiego (o 60,7 kWh). Najmniej zaś z województwa łódzkiego – o 8,8 kWh w przeliczeniu na 1 mieszkańca.
Mapa. Zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych na jednego mieszkańca według województw w 2022 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2022, Rzeszów 2023, s. 372.
Wśród powiatów województwa podkarpackiego największym zużyciem energii elektrycznej na 1 mieszkańca w 2022 r. charakteryzował się powiat leski (731,9 kWh), a w dalszej kolejności Rzeszów i Przemyśl (odpowiednio 682,6 kWh i 640,5 kWh), natomiast najmniej energii elektrycznej w przeliczeniu na 1 mieszkańca zużywano w gospodarstwach domowych z powiatu leżajskiego (429,8 kWh) i kolbuszowskiego (459,6 kWh).
W województwie podkarpackim moc zainstalowana w elektrowniach w 2021 r. wyniosła 2 028,8 MW (w kraju 55 996,1 MW). W stosunku do 2018 r. moc zwiększyła się o 85,5% (w Polsce o 26,4%), a w odniesieniu do 2020 r. wzrosła o 11,3% (w kraju o 8,1%). W przypadku mocy osiągalnej w elektrowniach, jej poziom w województwie w 2021 r. wyniósł 1 661,9 MW i wzrósł w porównaniu z 2018 r., o 56,8%, natomiast w odniesieniu do 2020 r. moc osiągana zmniejszyła się o 7,6%. W kraju poziom mocy osiąganej w 2021 r. wynosił 53 115,2 MW (wzrost o 22,8% w relacji do 2018 r. i o 6,8% w odniesieniu do 2020 r.).
Mapa. Moc osiągalna w elektrowniach w przeliczeniu na jednego mieszkańca według województw w 2021 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2022, Rzeszów 2023, s. 373.
W województwie podkarpackim w przeliczeniu na 1 mieszkańca potencjał – moc osiągalna wyniosła w 2021 r. 0,79 kW (w kraju 1,40 kW). Wśród województw najwyższą moc osiągalną odnotowano w województwach opolskim i łódzkim (odpowiednio 4,28 kW i 2,76 kW), natomiast najniższą w województwach lubelskim (0,50 kW) i warmińsko-mazurskim (0,55 kW).
Na obszarze Polski Wschodniej najwyższą moc osiągalną w przeliczeniu na 1 mieszkańca uzyskał region mazowiecki regionalny (3,17 kW), następnie region świętokrzyski (1,87 kW).
Wykres. Moc osiągalna w elektrowniach w przeliczeniu na jednego mieszkańca w Polsce i w regionach Polski Wschodniej w latach 2018-2021
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2022, Rzeszów 2023, s. 374.
W 2021 r. produkcja energii elektrycznej w województwie podkarpackim osiągnęła poziom 4 338,7 GWh i był to poziom o 76,2%% wyższy od zanotowanego w 2018 r. oraz o 27,2% wyższy od tego z 2020 r. W kraju w 2021 r. wyprodukowano 179,6 tys. GWh energii elektrycznej i było to o 5,6% więcej niż w 2018 r. i o 13,7% więcej niż w 2020 r. Pod względem ilości wyprodukowanej energii elektrycznej województwo podkarpackie zajmowało 12. lokatę wśród województw (13. w 2018 r.).
Odnawialne źródła energii (OZE) stanowią alternatywę dla tradycyjnych pierwotnych nieodnawialnych nośników energii (paliw kopalnych). Zasoby OZE uzupełniają się w naturalnych procesach, a to pozwala je traktować jako źródła niewyczerpalne. Pozyskiwanie energii z tych źródeł jest zdecydowanie bardziej przyjazne środowisku naturalnemu w porównaniu z źródeł tradycyjnych (kopalnych). Dzięki wykorzystywaniu OZE w znacznym stopniu zmniejsza się szkodliwe oddziaływanie energetyki na środowisko naturalne, głównie poprzez ograniczenie emisji szkodliwych substancji, zwłaszcza gazów cieplarnianych. Również jedną z najistotniejszych przyczyn powstawania zjawiska smogu są elektrownie węglowe, a także palenie w domowych piecach paliwami niskiej jakości.
Rozwój energetyki odnawialnej z jednej strony pozwala na wzrost liczby prosumentów, czyli osób lub podmiotów, które łączą w sobie cechy producenta oraz konsumenta energii elektrycznej (głównie za sprawą fotowoltaiki). Pozwala to również na tworzenie regionalnych klastrów energii, spółdzielni energetycznych mających pozytywny wpływ na bezpieczeństwo energetyczne. Rozwój OZE niesie ze sobą także możliwość pobudzenia aktywności w branży energetycznej w regionach do tej pory tradycyjnie kojarzonych z rolnictwem czy turystyką. Dobrym przykładem są tu plany rozwoju farm wiatrowych off-shore na Bałtyku, czy budowa farm wiatrowych głównie w północnych rejonach kraju.
Odnawialne źródła energii to przede wszystkim energia pozyskana z wody, wiatru, promieniowania słonecznego, zasobów geotermalnych, a także energia wytworzona z biopaliw stałych, biogazu i biopaliw ciekłych, czy energia pozyskiwana przez pompy ciepła.
Produkcja energii elektrycznej z odnawialnych nośników energii w województwie podkarpackim wynosiła w 2021 r. 787,9 GWh (w kraju 30460,7 GWh) i w odniesieniu do 2018 r. wzrosła o 38,5%, a w porównaniu z 2020 r wzrosła nieznacznie, bo o 0,5% (w kraju również odnotowano wzrost produkcji energii elektrycznej z odnawialnych nośników energii, a wyniósł on odpowiednio o 40,9% i o 7,9%).
W przypadku odnawialnych nośników energii, ich udział w produkcji energii elektrycznej w województwie w 2021 r. wyniósł 18,2% (w 2018 r. – 23,1%), natomiast w Polsce wyniósł on odpowiednio 17,0% i 12,7%. Pod względem wielkości tego wskaźnika województwo podkarpackie zajmowało 10. miejsce w kraju. Najsłabiej wypadło województwo opolskie, w którym udział ten wynosił zaledwie 3,9%. Dwa pierwsze miejsca zarówno na obszarze Polski Wschodniej, jak i w kraju, zajmowały województwa warmińsko-mazurskie i podlaskie, w których udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej ogółem wynosił odpowiednio 90,7% i 73,9%.
W produkcji energii elektrycznej z odnawialnych nośników energii na terenie województwa podkarpackiego największe znaczenie mają elektrownie wodne i na paliwa odnawialne. Jednak ze względu na dostępność danych statystycznych informacje o elektrowniach wodnych i na paliwa odnawialne prezentowane są łącznie.
Produkcja energii elektrycznej w elektrowniach wodnych i na paliwa odnawialne wyniosła w 2021 r. w województwie podkarpackim 759,2 GWh i na przestrzeni analizowanych lat systematycznie rosła. W 2018 r. osiągnęła ona poziom 488,2 GWh, w 2019 r. 558,7 GWh, a w 2020 669,6 GWh.
Mapa. Produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych według województw w 2021 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2022, Rzeszów 2023, s. 376.
W ostatnich latach udział województwa w produkcji energii elektrycznej przez elektrownie wodne i na paliwa odnawialne w odniesieniu do produkcji w kraju ogółem ulegał niewielkim wahaniom. W 2018 r. wynosił on 3,0%. W 2019 r. odnotowano niewielki spadek (o 0,1 p.proc.), zaś w latach 2020 i 2021 udział ten wzrósł i wynosił odpowiednio 3,1% i 3,2%. Województwo podkarpackie pod tym względem zajmowało od 2019 r. 11. miejsce wśród województw (w 2018 r. była to 10. lokata).
Fotowoltaika jest jednym z elementów pozyskiwania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii. W ostatnich latach odnotowano bardzo szybki wzrost produkcji energii elektrycznej z ogniw fotowoltaicznych. W 2022 r. wyniosła ona w kraju 8 008,3 GWh i była o 103,5% wyższa w porównaniu z 2021 r. oraz blisko 25,7-krotnie wyższa w porównaniu z 2018 r. – w którym to roku produkcja wyniosła 300,49 GWh. W krajowym pozyskaniu energii ze źródeł odnawialnych udział energii słonecznej wynosił w 2021 r. 7,1% (w 2018 r. – 6,4%).
Rozwojowi nowoczesnych i innowacyjnych systemów fotowoltaicznych sprzyja system dofinansowań stworzony w ramach rządowego programu o nazwie „Czyste powietrze”. Jego podstawowym celem jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do środowiska naturalnego oraz popularyzowanie wiedzy odnośnie do walorów płynących z wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w gospodarstwach domowych. Program ten daje możliwość ubiegania się o dotację do instalacji systemów fotowoltaicznych w istniejących lub budowanych domach jednorodzinnych. W 2022 roku prosumenci wyposażeni w instalacje fotowoltaiczne odprowadzili do OSD (operator systemów dystrybucji) ponad 5 531,45 GWh, dla porównania w 2021 r. było to ponad 2 667,54 GWh. W grudniu 2022 r. liczba prosumentów posiadających instalacje fotowoltaiczne wyniosła w Polsce 1 193 053, a w grudniu 2021 r. było ich 845 821.